Ülkemizin en önemli ihraç ürünleri arasında yer alan domatesin tarladan çıkışıyla başlayan fiyat ve ürün karmaşası hem üreticinin hem hal esnafının hem de ihracatcının kafasını karıştırıyor. Biz de Haber48 olarak sorunun taraflarından ikisine yani üreticilerle hal esnafına sorular sormak üzere Ortaca Hali’nim yolunu tuttuk. Önce üreticilere mikrofon uzattık ardından da Ortaca Hali Başkanı Sedai Duran’dan eleştirileri yanıtlamasını istedik.
TÜRKİYE'DE STANDART BİR HAL KANUNU YOK
İlk olarak mikrofonlarımıza konuşan Abdülrezzak Akyıldız, 16 yıldır Ortaca’da yaşayan bir komisyoncu olmakla birlikte hal sisteminin sağlıklı işlememesinden dolayı kendilerini farklı bir konumda gördüklerini ifade etti ve şunları söyledi; “Daha önce domates üreticiliği de yaptım şimdi komisyonculukla uğraşıyorum. Türkiye’de standart bir hal kanunu olmadığı için ve bulunduğumuz coğrafya ana merkezden uzak olduğu için buradaki üretici de komisyoncu da alıcı arkadaşlar da mağdur oluyor. Ama daha çok üretici mağdur oluyor. Oysda ülkemizde hal sisteminin her yerde eşit ve aynı olması lazım. Bununla ilgili 15 yılın birikimi olarak oluşturduğumuz bir projemiz var. Seçimden sonrasında rapor etmek üzere sistemin tohumdan üretime ve paketlemeye kadar olan tüm evrelerini yani kurumsal marketlere yerel pazarlara ve ihracata kadar uzanan tüm aksaklıklarını bir dosya haline Cumhurbaşkanımıza sunmayı planlıyoruz. Hal ve tarım düzeninin özelleştirilmesini istiyorum ve bunun yönetimine de adayım.”
DOMATESTEKİ FİYAT İSTİKRARSIZLIĞI
Bir domates üreticisi olan Yakup Aylesel ise domates satmaya geldiği Ortaca Hali’nde öncelikle fiyat istikrarsızlığından yakındı. Yakup, “inişli çıkışlı fiyatlarla ürün satmaya çalışıyoruz. Biz Ortacalı üreticilerin durumu diğer yerlerden oldukça farklı, geçmişte de benzer sıkıntılar yaşanıyordu bugün de değişen bir şey yok. Antalya bölgesiyle kıyaslandığında Ortacalı üretici fiyat anlamında mağdur” dedi.
TÜKETİCİYİ SÖMÜREN ARACILAR VAR
Ortaca Hali’nde mikrofon uzattığımız bir başka üretici isim olan Yasin Mercan da sistemsel eleştiriler yöneltti. Bayram gibi özel dönemlerin hemen sonrasında çok olan üretimin tüketiciye ulaşamamasından kaynaklı ticari bir fırsatçılık yaşandığını ileri süren Mercan, “yılda 40 tona yakın domates üretiyorum. Havalar yumuşak geçerse domateste üretim çok olur ve bu fiyatlara yansır. Hava soğuk olursa üretim doğal olarak az olur. Biz bu noktada bilinçliyiz. Ama burada aracıların ya da giden gelen malın karlılık oranında yüzdelik olarak herkesin elini taşın altına koyması lazım. Burada tüketiciyi sömüren aracılar var. Burada da olan üreticiye oluyor.
DENETİM ZAAFİYETİ OLDUĞU DOĞRUDUR
Ortaca Hali’nde domates üreticilerinin ürünlerinin satışı için beklerken getirdikleri eleştirilere yanıt veren Ortaca Sebze ve Meyve Komisyoncuları Başkanı Sedai Duran ise şu açıklamalarda bulundu: “Eleştirmek ve eleştirilmek herkesin hakkıdır. Özellikle bizim gibi insanların eleştiriye açık olması lazım. Muğla Büyükşehir Belediyesi’ne bağlı Ortaca Hali’nde denetimden kaçacak hiç bir uygulama yok. Bir sıkıntı olduğunu biz de biliyoıruz ve bu durumu defalarca dile getirdik. Ancak şu ana kadar hiç bir yerden bir sonuç alamadık. Büyükşehir ile Ortaca arasında yazışmalarımız gidip geliyor. Ama kimse gelip burada ne oluyor diye sormuyor. Bugün burada domatesi dükkanında 4 gün bekletip 5’inci gün fiyat yazanlar var. Oysa bu uygulama Türkiye’nin diğer bölgelerinde yok.”
HAL YASASI'NIN DEĞİŞMESİ ŞART
Yaşananların bugünün sorunu olmadığını ifade eden Duran önceliklerden birisi olarak Hal Yasası’nda değişimi gündeme getirdi ve şunları söyledi: “Kontrolsüz bir ekim anlayışı hakim. Satış da kontrolsüz. Tüketim de aynı şekilde. Bu soruna devletin el atması gerekiyor. Burada iki hal var. Biri burası yani Muğla Büyükşehir Belediyesi’ne ait olan diğeri de Ortaca Belediyesi’ne ait olan. Bir de öbür tarafı görseniz. Bir de 5967 sayılı hal yasasında bir sıkıntı var. Bu yasanın değişmesi lazım. Kaldı ki burada sadece Ortaca değil Dalaman ve Köyceğiz’den gelen ürünler de satılıyor. Muğla Büyükşehir Belediye Başkanımız Osman Gürün’ün bana söylediği şu ki yasa değişirse ne gerekirse yaparız. Türkiye’ye yakışan bir hal yapacağım dedi. İhracatçının da bunda payı var. İhracatcı geliyor buradan 20 liraya alını alıyor. Öbür tarafta da aynı malı sana 18 liraya yaparım diyen var. Yani burada sadece komisyoncuya ya da üreticiye yüklenmemek lazım.”
SOĞAN FİYATLARI DÜŞÜŞ EĞİLİMİNDE
Ortaca Hal Başkanı Duran’a son sorumuz soğan fiyatlarına ilişkindi. Soğanda yeni hasatların başlamasıyla abartılı olmasa da fiyatların düşeceğini ifade eden Duran siyasi iradenin ve devletin suçluyu hallerde aramaması gerektiğine vurgu yaptı.
