Menteşe'deki kentsel SİT alanı içinde yer alan binaların tarihi kapı tokmakları, temsil ettikleri kültür ve yaşam biçimiyle beraber yok olmaya yüz tuttu. Yaklaşık 165 yıl önce, çoğunlukla Rum ustalar tarafından yapılan ve bir dönem büyük değer gören kapı tokmakları, şimdilerde teknolojiye yenik düşerek yerini otomatik kapı zillerine bıraktı.
KUZULU KAPILAR VE ANLAMI
Muğla'nın en güzel mimari örneklerinden tarihi evlerin çoğunda, kuzulu kapı bulunurken iki kanatlı büyük bir kapının içinde yer alan ve "kuzu" olarak ifade edilen, aile mahremiyetini esas alan ahşap kapılar, içeriye doğru açılıyor. Aksesuar gibi görünen kapı tokmakları, ev halkının sosyal, kültürel ve estetik duygularına ilişkin birçok manayı kapsıyor.
"TINISINDAN BELLİ OLURDU"
Muğla'da yakın döneme kadar yerel kültürün bir parçası olan kapı tokmakları, ağırlıklı olarak halka ve genellikle de el biçiminde bulunuyor. Tokmakların yapısı ve görevi itibarıyla ev sahibi kadınlar, kapıyı açmadan kimin ve ne için geldiğini anlayabiliyordu. Evin erkeği geldiğinde ise tokmak iki kez çalınırdı. Çocuklar hızlı ve sert aralıklarla vurur, misafirlerse daha yavaş ve aheste vurmayı tercih ederdi. Öte yandan art niyetli birinin geldiğiyse kapı sesinin şiddetinden anlaşılırdı. Kapılar birbirine yakın olsa da hangi evin tokmağının çalındığı tınısından belli olurdu. Ev sahibi, kısa bir süre için bir yere gittiyse tokmağın üzerine kısa, uzun süre dönmeyecekse uzunca bir ip asardı. Yatıya gittiyse, kalın bir ip asar ve düğüm atardı. Gelen misafirler de ipe bakarak, ne zaman döneceği hakkında bilgi sahibi olurdu.
TARİH KOKAN MİMARİSİYLE YILLARA MEYDAN OKUYAN MUĞLA EVLERİ
Tokmakların bulunduğu ve tarih kokan mimarisiyle yıllara meydan okuyan Muğla evleri, 19'uncu yüzyıldan itibaren Rum ustalarca yapılmaya başlanmış ve toprak ağalarınca tercih edilmiş. Yan ve arka duvarları taş, ön ve iç kısımları ahşap olan Muğla evleri, Avrupa ve özellikle İtalya'dan gelen neoklasik akımlardan mimari tarzları bakımından etkilenmiş.
PROF. DR. NAMIK AÇIKGÖZ: KAPI TOKMAKLARI EVE DIŞARIDAN GELENİN BELLİ OLMASI İÇİN KULLANILIRDI
Türkiye Yazarlar Birliği Muğla İl Temsilcisi Prof. Dr. Namık Açıkgöz, konuya ilişkin yaptığı açıklamada şunları aktardı:
"Kapı tokmakları eve dışarıdan gelenin belli olması için kullanılırdı. Artık yerini ziller aldı. Tak tak vurulduğu zaman misafirler kapıda karşılanırdı. İki tür bir özellik vardı. Kapı tokmakları 'tok tok' diye ses çıkartırsa gelen kişinin erkek olduğu bilinirdi. Kadın misafirlerdeyse 'tık tık' ses oluşurdu. Evin mahremiyetini için erkeği erkek, kadını kadın karşılardı. Eskiden bu şekilde gelenek vardı. Muğla'da kapı tokmakları, demirci ustalar tarafından demir ve pirinç döküm olarak yapılmıştır. Tokmakların el, halka ve birçok çeşidi var. Kapı tokmakları 1860 yıllarında Rum ustalar tarafından yapıldı. Muğla'da mimari zihniyet değiştiği için kapı tokmaklarının sayısı hızla azaldı. 4 bin evde tokmağın olduğu söylenirdi. Şu an 30 yaklaşık tokmak kaldı."
